امانت داری و آثار آن در داستان های اسلامی

گرفتار فقر و تنگدستی شده است. روزی باحالت افسرده از خانه بیرون آمد در کوچ های مکه سرگردان شد.

ناگهان چشمش به کیسه ای افتاد، آنرا برداشت دید پر از اشرفی است، خیلی خوشحال شدو به منزل خویش برد. درب آنرا باز کرد دیدهزار اشرفی در آن می باشد .

همسرش جلو آمد سؤال کرد این کیسه اشرفی را از کجا آورده ای ؟

مرد جواب داد :

امروز آنرا در یکی از کوچه های مکه پیداکردم و راستی چه قدر پول در آن است!!

همسرش که زن با ایمانی بودگفت: آه شوهرم مبادا یک دانه از آنهارا مصرف نمائی زیرا مسلما این کیسه مال یک نفر مسلمان است که از راه دور به زیارت خانه خدا آمده است و مخارج سفر او می باشد که اکنون آنرا گم کرده و در غربت در مانده و معطل خواهد ماند، ماگرچه فقیر هستیم اما هر چه باشد در وطن خود می باشیم ولی او غریب و دور از وطن است.

از این گذشته این پولها مال مردم است و برای ما حرام می باشد و در هر صورت توهم فعلا مدیون صاحب آن شده ای و باید بروی صاحب آنرا پیدا کنی و پولش را باز – گردانی و ما باید توکلمان بخدا باشد. خداوند اگر خواست از راه حلال هم می تواند برای ما پول برساند بلند شو برو حتما صاحبش را پیدا کن!

* اینهم ۹ هزار اشرفی

مرد روز بعد کیسه اشرفی را برداشته و برای پیدا کردن صاحبش در کوچه های مکه به راه افتاد . ناگاه دید یکنفر فریاد میزند : آی مسلمانان من یک کیسه پول که هزار اشرفی در آن بوده دیروز گم کرده ام هرکس پیداکرده بمن ردکند !

مرد فقیر پیش آمد و از خصوصیات آن سؤال کرد صاحب پول هم علامت های آنرا بیان کرد شخص فقیر که دید درست می گوید کیسه را به او تحویل داد .

صاحب کیسه پول گفت : همراه من بیا و او را بمنزل خود برد ۹ کیسه دیگر که در هر کدام هزار اشرفی دیگر بود به فقیرداد !!

فقیر گفت : مرا مسخره کرده ای! این کیسه ها را چه کار کنم !

صاحب کیسه گفت : خیر من اهل عراق هستم ، وقتی خواستم بحج بیایم یکی از تجار عراق نزد من آمد و گفت:

من ده هزار اشرفی دارم میخواهم بیک شخص با ایمان بدهم که در راه خیر صرف شود و ثوابی برده باشم تو اینها را ببر مکه و روز اول یکی از کیسه ها را بینداز در راه و فردای آن روز به مردم اعلان کن که هرکس پیداکرده بیاورد و اگر کسی نیاورد کیسه دوم را بینداز تاهرکس آورد معلوم میشود او با ایمان بوده و از خدا میترسد و او همان کسی است که من میخواهم هرچه از پولها هست به او بده او هرچه خودش احتیاج دارد صرف می کند و بقیه را چون مؤمن است در راه خیر صرف می نماید و بطور حتم منهم به نوایی خواهم رسید.من دیروز خودم این کیسه را انداختم و اکنون که تو آوردی معلوم میشود آنکس که آن تاجر میخواهد پولهایش به او برسد تو هستی!

مرد فقیر ده کیسه را که مجموعا ده هزار اشرفی طلا در آنها بود برداشت بمنزل آورد وجریان را برای همسرش بیان کرد!

همسرش گفت نگفتم : اگر خدا بخواهد از راه حلال هم میتواند برای ما پول ومال برساند ؟! (۱)

آری همسر شایسته در زندگی مادی و معنوی انسان یکی از عوامل سعادت بشمار میرود چنانکه امام حسین (علیه السلام) میفرماید: هرکس چهارمطلب به اوداده شده باشد سعادت دنیا و آخرت سبب او شده است :

۱.ورعی که او را از کار حرام حفظ کند.

۲.حلمی که با آن در مردم زندگی کند .

۳.دانشی که جهالت جاهل را از بین ببرد .

۴.زن شایسته ای که در کار دین و دنیا به او کمک کند.(۲)

منبع -قصه های اسلامی ماه /۸۷تا۹۱/

خواست که برود، طرّار گفت: ای خواجه! زر خود بستان. مرد در نگرید و کیسه ی زر خود به دست طرار دید، گفت: تو کیستی؟ گفت: من مردی طرّارم و کیسه بر. خواجه گفت:

من زر به تو داده ام، چرا نبردی؟ گفت: اگر به صنعت خود(۱) بردمی، یک درم به تو ندادمی؛ اما به امانت به من سپرده بودی و در امانت خیانت کردن روا نبود(۲).

منبع کتاب هزار و یک حکایت اخلاقی/جلد۱/حکایت ۴۲۳ صفحه ۳۱۸/

بار رفت و منزل شیخ یوسف را در محله ی باده فروشان پیدا کرد.

همین که وارد اتاق شد در یک طرف شیخ، بچه ای زیبا و خوش اندام و در طرف دیگر او جامی پر از شراب مشاهده کرد، بر حیرت و تعجب ابوعثمان افزوده شد، از شیخ سؤال کرد: علت انتخاب منزل در چنین محلی چیست؟ زیرا هیچ مناسبتی با مقام شما ندارد. شیخ گفت: این خانه ها متعلق به دوستان و بستگان ما بود، یکی از ستمکاران از آنها خرید و به این کارها اختصاص داد؛ ولی هیچ کس خانه ی مرا نخرید. سپس از آن پسرک زیبا و شیشه ی شراب پرسید. شیخ یوسف گفت: این پسر، فرزند واقعی من است و داخل شیشه چیزی جز سرکه نیست. ابوعثمان پرسید: پس چرا با مردم طوری رفتار میکنید که نسبت به مقام شما سوء ظن پیدا کنند و به شما تهمت بزنند؟

شیخ یوسف گفت: برای این که مردم مرا به امانت داری و خوبی نشناسند و کنیزهای خود را به رسم امانت به من نسپارند، در این صورت من هم عاشق آنها نمی شوم و در این دلباختگی نمی سوزم. ابوعثمان از شنیدن این سخن، به شدت گریست و درد خویش را نزد او درمان کرد(۱).

منبع کتاب هزار و یک حکایت اخلاقی/جلد۱/حکایت ۴۲۴ صفحه ۳۱۸/

دفنش کنیم، دیدیم مار سیاهی لحد را پر کرد. قبر دیگری کندیم باز دیدیم مار آن قبر را پر کرد، قبر سوم را کندیم باز مار در آن نمایان شد. اکنون برای چاره جویی پیش تو آمده ایم.

ابن عباس گفت: آن مار، عمل او است. بروید او را در یک طرف قبر بگذارید، اگر تمام زمین را بکنید مار در آن خواهد بود. برگشتیم و او را در یکی از قبرها انداختیم، چون از سفر برگشتیم نزد همسرش رفتیم و خبر مرگ او را دادیم و از کارهای آن شخص سؤال کردیم. زن گفت: او آرد می فروخت، غذای خانواده ی خود را از خالص آن برمی داشت و به همان مقدار که برمیداشت، کاه و نی قاطی آرد میکرد و می فروخت!(۱)

منبع کتاب هزار و یک حکایت اخلاقی/جلد۱/حکایت ۴۲۵ صفحه ۳۱۹/

رفت و دید گوسفندان خواب هستند و سگی بر دار است، تعجب کرد؛ چوپان را خواست و علت بردار شدن سگ را پرسید. گفت: این سگ امین بود، مدتی او را پروردم و در محافظت گوسفندان به او اعتماد کردم. بعد از مدتی او با ماده گرگی دوست شد و با او جمع شد. چون شب

میشد ماده گرگ گوسفندی را می گرفت و با هم می خورند.

روزی در گوسفندان کمبود و تلف مشاهده شد و پس از جست و جو، به خیانت سگ پی بردم؛ از این رو سگ را بر دار کردم تا معلوم شود جزای خیانت و عاقبت بدکردار، شکنجه و عذاب است.

گشتاسب چون این جریان را شنید به خود باز آمد و گفت: رعیت همانند گوسفندان و من مانند چوپان، باید حال مردم را تفحص کنم تا علت نقصان پیدا شود.

آن گاه به بارگاهش آمد و لیست زندانیان را طلب کرد و معلوم شد وزیر (راست روشن) آنها را حبس کرده و همه مشکلات از او است. پس او را بر دار کرد و گفت: ما به نام او فریفته شدیم.

کم کم مملکت آباد و تدارک کار گذشته کرد و در کار اسیران اهتمام داشت و دیگر به هیچ کس اعتماد نمی کرد.(۱)

منبع کتاب هزار و یک حکایت اخلاقی/جلد۱/حکایت ۴۲۶ صفحه ۳۱۹/

که هزار سکه دینار طلا در آن بود. خیلی خوشحال شد. پیش همسرش رفت و داستان را تعریف کرد. زنش به او گفت: این لقمه حرام است. باید آن را به همان محلی که پیدا کردی ببری و اعلام کنی، شاید صاحبش پیدا شود.

جوان از خانه بیرون آمد. وقتی به آن محل رسید، دید مردی صدا می زند: چه کسی کیسه ای پول پیدا کرده که هزار سکه دینار طلا در آن بوده است؟ جوان پیش رفت و گفت: من آن را پیدا کرده ام. این کیسه ی تو است، طلاهایت را بگیر!

آن مرد کیسه را گرفت و شمرد و دید درست است. دوباره کیسه را به او باز گرداند و گفت: مال خودت باشد.

اکنون با من به منزل بیا، با تو کار دیگری دارم.

سپس آن جوان را به خانه خود برد و نه کیسه ی دیگر که در هر کدام هزار سکه طلا بود، به او تحویل داد و گفت: همه ی این پول ها از آن تو است! جوان شگفت زده شد و گفت: مرا مسخره میکنی؟! مرد گفت: من اهل استهزا نیستم و به خدا سوگند که تو را مسخره نمی کنم. قضیه این است که در موقع تشرف به مکه، مردی از اهل عراق این زرها را به من داد و گفت: اینها را با خود به مکه ببر و یک کیسه ی آن را سر راه بینداز. پس از آن صدا بزن چه کسی آن را یافته است؟ اگر کسی آمد و اظهار داشت که او آن را برداشته، نُه کیسه ی دیگر را نیز به او بده؛ زیرا چنین کسی امین و درستکار است.

جوان آن ده هزار سکه طلا را برداشت و به خانه خود رفت و به خاطر صفت امانتداری، یکی از ثروتمندان روزگار شد(۱).

منبع کتاب هزار و یک حکایت اخلاقی/جلد۱/حکایت ۴۲۸ صفحه ۳۲۰/

باعث گرانبها بودن دست است؛ ولی ذلت و خواری خیانت (سرفت) باعث کم بها و ارزان شدن دست است. پس بنگر به حکمت باری تعالی که چه حکم حکیمانه ای صادر کرده است. نکته: و به این جهت است که خداوند از میان تمامی صفات متعالی خویش صفت «حکیم» را در آخر آیه ی مبارکه ی قطع دست سارق آورده است. سیری در سیره ی نبوی / ۱۶۶؛ تفسیر نمونه ۴/ ۳۷۹؛ به نقل از: تفسیر روح المعانی (آلو سی) ۶/۳

مال بر تو حلال کردم و باقی به فرزند من برسان.

پسر بازرگان آن را قبول کرد و آن سرهنگ برفت و دو بدره زر بیاورد به مقدار هزار دینار به وی تسلیم کرد، و هیچ حجت(۱) نخواست. چون آن سرهنگ به روم رفت، در آن جا شهید شد. بازرگان از این وقوف یافت، گفت:

ای پسر! حال من در دست تنگی و حیرت به حد کمال رسید و چندین مال در دست تو است، اگر قدری از این مال در نفقه ی خود کنیم و آن را بر خود وام دانیم، چون آن را طالبی معین نیست، چه زیان دارد!(۲) پسر گفت:

این حال تو از خیانت بد شده است. اگر جان من برآید، من در این خیانت نکنم.

چون مدتی بر آمد و حال فرزندان(۳) سرهنگ بد شد، نزدیک پسر بازرگان آمدند و از وی التماس کردند تا به جهت ایشان سوی عبد الملک قصه(۴) نویسد و از وی چیزی خواهد. چون آن قصه به عبد الملک دادند، گفت:

هر کس که کشته شود، نام او از بیت المال حذف می شود. نومید بازگشتند. پسر بازرگان حال نومیدی ایشان بدید و گفت: بدانید که پدر شما به نزدیک من ودیعتی نهاده است و مرا ده – یازده(۵) وصیت کرده است

و گفت:

هر گاه حال فرزندان من بد شد، تو این زرها به ایشان رسان و من تا این غایت تصرف نکرده ام و آن مال همچنان به مهر نهاده است و چون احتیاج شما معلوم شد، آن را به شما باز رسانم و اگر آنچه وصیت کرده است برسانید منت دارم و اگر امتناع کنید، با شما خصومت نکنم.

ایشان به غایت شاد شدند و گفتند: همان طور که پدر وصیت کرده به تو دهیم و آن را مضاعف کنیم. پس آن را بیاورد و نزد ایشان بنهاد. از آن، دو هزار دینار به وی دادند و باقی در تصرف خود آوردند و حال ایشان منظم شد تا وقتی خلیفه را از حال آن فرزندان یاد آمد و پرسید که حال فرزندان سرهنگ چیست؟ گفتند: حال ایشان منتظم است. خلیفه گفت: ایشان قصه به من نوشته بودند و حال عجز خود کرده بودند. پس بفرمود تا ایشان را حاضر آوردند و از حال ایشان سؤال کرد. ایشان صورت حال خود تقریر کردند. خلیفه گفت: او را تا این حد است که شخصی کشته شده باشد و آن را خصمی و طالبی نباشد و او آن مال باز رساند. این چنین کس مستحق تربیت ها است. پس پسر بازرگان را بخواند و تشریفی فاخر بدو داد و خزینه داری به وی تفویض کرد و حال او به سبب امانت به این جا رسید که در بغداد هیچ کس را ثروت بیش از او نبود، به تحقیق قول نبی صلی الله علیه و آله ألأمانه تجر الرزق [امانت، باعث جلب رزق و روزی است] .(۱)

منبع

کتاب هزار و یک حکایت اخلاقی/جلد۱/حکایت ۴۳۰ صفحه ۳۲۱/

۲۵۷/۱ .

منبع کتاب هزار و یک حکایت اخلاقی/جلد۱/حکایت ۴۳۲ صفحه ۳۲۳/

و فرمود: ام سلمه! آن امانت را با این نشانه ها به من بده. مادرم برخاست و از میان صندوق، صندوق کوچکی بیرون آورد و آن امانت را به وی سپرد، سپس به من گفت: فرزندم! دست از علی علیه السلام برمدار که پس از پیامبر امامی جز او

سراغ ندارم.(۱)

منبع کتاب هزار و یک حکایت اخلاقی/جلد۱/حکایت ۴۳۳ صفحه ۳۲۴/

دهم، تو فقط جواب سلام مرا بده. روز بعد مطالبه گردن بند را از او بنما و نتیجه را به من خبر بده.

روز چهارم امیر با تشریفات مخصوص از در دکان عطار عبور کرد و همین که چشمش به مرد غریب افتاد، سلام کرد و او را بسیار احترام کرد. مرد جواب امیر را داد، امیر از او گلایه کرد که به بغداد می آیی و از ما خبری نمی گیری و خواسته ات را به ما نمیگویی، مرد غریب پوزش خواست که تاکنون موفق نشده ام عرض ارادت نمایم.

عطار و مردم در شگفت بودند که این ناشناس کیست. عطار مرگ را به چشم می دید.

همین که امیر رفت، عطار رو به آن ناشناس کرد و پرسید: برادر! آن گردن بند را چه وقت به من دادی؟ آیا نشانه ای داشت؟ بار دیگر بگو شاید یادم بیاید. مرد نشانی های امانت را گفت، عطار جست و جوی مختصری کرد و گردنبند را به او داد و گفت: خدا می داند فراموش کرده بودم.

مرد نز امیر رفت و جریان را برایش نقل کرد. امیر گردنبند را از او گرفت و به گردن مرد عطار آویخت و او را به دار کشید و دستور داد در شهر جار بزنند: این است کیفر کسی که امانتی بگیرد و بعد انکار کند. پس از این کار عبرت آور، گردنبند را به او رد کرد و او را به شهرش فرستاد.(۱)

منبع کتاب هزار و یک حکایت اخلاقی/جلد۱/حکایت ۴۳۴ صفحه ۳۲۴/

حالی که ایشان نماز عصر را خوانده و رو به قبله نشسته بودند.

عرض کردم: بعضی از پادشاهان و امیران ما را امین می دانند و اموالی را نزد ما به امانت می گذارند، با این که خمس مال خود را نمی دهند، آیا اموالشان را به آنها رد کنیم یا تصرف نماییم؟

امام سه مرتبه فرمودند: به خدای کعبه اگر ابن ملجم قاتل جدم علی علیه السلام امانتی به من بدهد، هر زمان بخواهد به او پس میدهم.(۱)

منبع کتاب هزار و یک حکایت اخلاقی/جلد۱/حکایت ۴۳۵ صفحه ۳۲۵/

رساند و به جبهه ی مسلمانان بازگشت(۱).

منبع کتاب هزار و یک حکایت اخلاقی/جلد۱/حکایت ۴۳۶ صفحه ۳۲۶/

شده بود که محمد صلی الله علیه و آله امانت را گرفت و به خانه ی فاطمه فرستاد.

آن گاه امام از مکر ایشان آگاه شد و بعد به عمیر گفت: چرا هنگام دروغ گفتن حالت دگرگون و رنگت زرد شد؟

عرض کرد: به خدای کعبه که من هیچ امانتی نزد محمد صلی الله علیه و آله ندارم و این حیله را حنظله به رشوه دادن به من آموخت و این گردنبند هند همسر ابوسفیان است که حنظله نام خود را بر آن نوشته است که از جمله ی آن رشوه است.(۱)

منبع کتاب هزار و یک حکایت اخلاقی/جلد۱/حکایت ۴۳۷ صفحه ۳۲۶/

معاویه برای ارضای غریزه ی جنسی فرزند خویش به نیرنگ و تزویر چنگ زد. عبد الله بن سلام را به شام احضار کرد و در آن جا منزلی مجهز با تمام وسایل در اختیار او گذاشت و دستور داد از عبد الله پذیرایی شایانی کنند. در آن زمان ابوهریره و ابودرداء نزد معاویه بودند، روزی معاویه به ابوهریره و ابودرداء گفت: دخترم بالغ شده، می خواهم او را به ازدواج کسی درآورم و عبد الله بن سلام را شایسته ی شوهری او می دانم؛ فقط باید در این باره با دخترم مشورت کنم و اگر او رضایت دهد، من راضی ام. ابودرداء و ابوهریره گفته ی معاویه را به اطلاع عبد الله بن سلام رساندند.

معاویه دختر خود را قبلا آماده کرده بود که اگر کسی از طرف عبد الله بن سلام به خواستگاری تو آمد، بگو:

من مایلم؛ ولی چون زنی غیور و خودپسندم می ترسم کدورتی بین من و زن عبد الله ایجاد شود؛ چون عبد الله زنی زیبا دارد.

عبد الله، ابودرداء و ابوهریره را به خواستگاری فرستاد. وقتی آنها سخن دختر معاویه را به عبد الله گفتند، همان جا آن دو را شاهد گرفت و اُرینب را طلاق داد و برای بار دوم آنها را به خواستگاری دختر معاویه فرستاد، این بار چنانچه آموخته بود، جواب ایشان را به تأخیر انداخت و نتیجه را به استخاره و مشورت واگذار کرد و در پایان گفت: نه استخاره خوب آمد و نه مشاوران صلاح دیدند. بالاخره آشکار شد که این موضوع نیرنگی از طرف معاویه بوده تا بین عبد الله و زنش جدایی اندازد و فرزند

خویش (یزید) را به وصال آن زن برساند.

هنگامی که عده ی اُرینب به سر آمد، معاویه ابودرداء را به خواستگاری او فرستاد و یک میلیون درهم مهریه برای او قرار داد. وقتی ابودرداء وارد عراق شد حسین بن علی در آن جا تشریف داشت، با خود گفت:

دور از انصاف است به عراق بیایم و قبل از زیارت حسین بن علی به کار دیگری مشغول شوم؛ از این رو خدمت ابا عبد الله علیه السلام رسید. حضرت احوالش را پرسید و از مقصدش جویا شد. او گفت: آمده ام اُرینب را برای ولی عهد مسلمانان (یزید) خواستگاری کنم. آن حضرت فرمود: از طرف من نیز وکیلی به هر مهری که معاویه تعیین کرده، برای من نیز خواستگاری کنی و این موضوع را به رسم امانت از تو می خواهم، مبادا خیانت کنی.

ابودرداء نزد اُرینب رفت و او را برای حسین بن علی علیه السلام و یزید خواستگاری کرد. اُرینب گفت: اگر تو حاضر نبودی، حتما در چنین کاری به عنوان مشورت از پی ات می فرستادم، اکنون که خود واسطه هستی، از نظر خشنودی خداوند هر چه صلاح من است بگو و مبادا در مشورت خیانت کنی. ابودرداء گفت: من آنچه در نظرم هست اعلام میکنم، آن گاه هر کس را خواستی انتخاب کن. من حسین را صلاح میدانم، ازدواج با او باعث افتخار تو است، به خدا قسم پیامبر را دیدم که لبهای خود را بر لبهای او گذاشته بود. اُرینب گفت: به خدا سوگند جز لبهایی که پیامبر بوسیده، انتخاب نمیکنم. ابودرداء در همان جلسه او را به عقد ابا عبدالله علیه السلام در

آورد.

وقتی این خبر به معاویه رسید، بسیار افسرده شد به طوری که وقتی ابودرداء را دید، گفت: ای احمق! تو را برای مصلحت اندیشی نفرستادم که این کار را کردی.

عبد الله بن سلام را از فرمانداری عراق عزل کرد. کار عبد الله به جایی رسید که فقیر و تنگدست شد. او قبل از آن که به شام بیاید امانتی نزد اُرینب سپرده بود، پس در این هنگام که تنگدست بود به عراق آمد و خدمت ابا عبد الله علیه السلام رسید و عرض کرد: امانتی نزد اُرینب دارم، تقاضا می کنم به او بگویید شاید به خاطر آورد. ابا عبد الله علیه السلام به اُرینب خبر داد. آن بانوی محترم گفتار عبد الله را تصدیق کرد و کیسه ای را نشان داد که هنوز مهر و خاتم آن دست نخورده بود. حسین بن علی اُرینب را به خاطر این امانت داری تحسین کرد و فرمود:

اگر میل داری به عبد الله اجازه دهم این جا بیاید تا امانت را به او تحویل دهی و از کوتاهی های دوران همسری اش تقاضای گذشت کنی. اُرینب رضایت داد. عبد الله وارد شد و همین که چشمش به کیسه افتاد و آن را سربسته دید، شروع کرد به گریه کردن و هر دو گریه کردند. عبد الله درخواست کرد که اُرینب از آن جواهرات بردارد؛ ولی او نپذیرفت.

حضرت پرسید: چرا گریه میکنی؟ عبد الله گفت: از این که چنین زن وفادار و درستکاری را از دست داده ام گریه میکنم. دل ابا عبد الله از این منظره تأثرانگیز (اشکهای اُرینب و عبد الله) سوخت و گفت: خدا را شاهد میگیرم که اُرینب را طلاق دادم. خداوندا! تو میدانی که ازدواج من با این زن نه برای مال و نه برای جمال و زیبایی بود، فقط می خواستم او را برای شوهرش حلال کنم.

امام حسین علیه السلام آنچه به عنوان مهریه به او داده بود، پس نگرفت و بعد از گذشت دوران عده، عبد الله با او ازدواج کرد و تا پایان زندگی با یکدیگر به سر بردند.(۱)

منبع کتاب هزار و یک حکایت اخلاقی/جلد۱/حکایت ۴۳۸ صفحه ۳۲۷/

اجازه ی ورود ندادید، آیا فرزندان پیامبر چنین می کنند؟ پدرم

سر خود را پایین انداخت و فرمود: علت آن را خواهی فهمید(۱).

موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: پدرم دستور داد نامه ی او را بگیرم و باز کنم. پادشاه هند پس از سلام نوشته بود: من به برکت شما هدایت یافته ام، مدتی پیش برایم کنیز بسیار زیبایی هدیه آورده بودند، هیچ کس را شایسته ی آن کنیز نیافتم؛ از این رو او را با مقداری لباس و زیور و عطر تقدیم شما کردم و از میان ساکنان هند،

هزار نفر را که صلاحیت امانت داری داشتند انتخاب کردم، سپس از آن هزار نفر صد نفر و از آن صد نفر، ده نفر و از آن ده نفر، یکی را به نام میزاب بن خباب برگزیدم و او را همراه آن کنیز نزد شما فرستادم. حضرت فرمود: ای خیانتکار برگرد. هرگز امانتی را که به آن خیانت کرده ای، قبول نمی کنم. مرد هندی سوگند یاد کرد که خیانت نکرده ام. پدرم فرمود: اگر لباس تو به کارت گواهی بدهد، مسلمان می شوی؟ گفت: مرا از این کار معاف دار.

ایشان فرمودند: پس کاری که کرده ای، برای پادشاه هند بنویس.

مرد هندی گفت: اگر شما چیزی در این خصوص میدانی بنویس. پوستینی بر دوش او بود، حضرت فرمود:

آن را بینداز. در این هنگام پدرم حرکت کرد و پس از خواندن دو رکعت نماز سر به سجده گذاشت، شنیدم در سجده می گفت: «اللهم إنی أسألک بمعاقد العز من عرشک و منتهی الرحمه أن تصلی علی محمد و آل محمد عبدک

و رسولک و أمینک فی خلقک و أن تأذن لفرو هذا الهندی أن ینطق بلسان عربی بین یسمعه من فی المجلس من أولیائنا لیکون ذلک عندهم آیه من آیات أهل البیت فیزدادوا إیمانأ مع إیمانهم»، سپس سر از سجده برداشت و رو به پوستین کرد و فرمود: آنچه در باره ی این هندی میدانی بگو. پوستین نیز همانند گوسفندی شد و گفت: یابن رسول الله! پادشاه این مرد را امین دانست و نسبت به حفظ کنیز و هدایا سفارش زیادی به او کرد، همین که مقداری از راه را آمدیم به بیابانی رسیدیم، در آن جا باران گرفت و هر چه با ما بود خیس شد. چیزی نگذشت که آفتاب تابید. این خائن، خادمی را که همراه کنیز بود، روانه ی شهر کرد تا چیزی تهیه کند.

پس از رفتن خادم به کنیز گفت: در این خیمه که میان آفتاب برپا کرده ایم بیا تا لباسها و بدنت خشک شود، کنیز وارد خیمه شد و لباس خود را تا ساق پا بالا زد، همین که چشم این هندی به پاهای او افتاد، فریفته شد و کنیز را به خیانت راضی کرد.

مرد هندی از مشاهده ی این صحنه پریشان شد، اقرار کرد و تقاضای بخشش کرد و پوستین به حالت اول خود برگشت، حضرت دستور داد آن را بپوشد، همین که پوستین را بر دوش گرفت جمع شد و بر گردن و گلویش پیچید به طوری که آن مرد سیاه شد. آن گاه حضرت فرمود: ای پوستین! او را رها کن تا نزد پادشاه برگردد. او  سزاوارتر است که کیفر خیانت این شخص را بدهد. پوستین به حالت اول خود برگشت؛ ولی هندی با وحشت تمام التماس میکرد. حضرت فرمود: اگر مسلمان شوی، کنیز را نیز به تو میدهم؛ ولی او نپذیرفت. در پایان، حضرت هدیه را قبول و کنیز را رد کرد، آن مرد نیز به هند بازگشت، پس از یک ماه نامه ای از طرف پادشاه هند رسید، او بعد از عرض ارادت نوشته بود: کنیزی را با هدایایی خدمت شما فرستادم؛ ولی آنچه ارزشی نداشت، پذیرفتید و کنیز را قبول نکردید. این کار، مرا نگران کرد و با خود گفتم: فرزندان انبیا دارای هوش خدادادی اند؛ از این رو احتمال دادم آن مرد به کنیز خیانت کرده باشد؛ پس به آن مرد گفتم که نامه ای از طرف شما رسیده و در آن نوشته شده که به آن کنیز خیانت کرده ای و سوگند خوردم که جز راستی چیز دیگری او را نجات نخواهد داد. او نیز داستان خیانت خود را شرح داد و داستان پوستین را که بسیار حیرت انگیز بود، بیان کرد. کنیز را خواستم، او نیز اعتراف کرد، آن گاه دستور دادم هر دو را گردن زدند. اکنون به یگانگی خدا و رسالت خاتم انبیاء گواهی میدهم و به عرض می رسانم که خود نیز از پی این نامه خواهم آمد.

موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: طولی نکشید که پادشاه، تاج و تخت را رها کرد و به مدینه آمد و مسلمان شد

صادق (علیه السلام) (همانند سایر معصومین بزرگوار علیهم السلام) در نپذیرفتن کنیز زیبایی که به آن خیانت شده بود. ۳. آشکار شدن خیانت و نادرستی پس از گذشت زمانی و رسوا کردن صاحبش. ۴. مستجاب الدعوه بودن معصومین (علیهم السلام). ۵. هم سنخ بودن کرامت معجزه آسای حضرت – در تجسم بخشیدن به پوستین – با مخاطب هندی. ۶. معصومین (علیهم السلام) هرکار خارق العاده و معجزه آسایی که انجام می دهند، به اذن پروردگار است و از خودشان قدرت مستقلی ندارند. (به دلیل آیه ی ۱۱۰ سوره ی مائده)

و بر خلاف امر شارع مقدس اسلام رفتار نکنم.(۱)

منبع کتاب هزار و یک حکایت اخلاقی/جلد۱/حکایت ۵۳۷ صفحه ۴۰۵/

کمیاب شد. نفسم به من گفت: قدری آب لیمو داری، چیز دیگر به آن اضافه کن و به قیمت آب لیموی خالص بفروش تا پولدار شوی.

همین کار را کردم و آب لیمو در کربلا منحصر به دکان من شد و سرمایه ی زیادی به دست آوردم تا جایی که در صنف خودم به «پدر پول های هزار هزاری» مشهور شدم.

مدتی نگذشت که به این بیماری مبتلا شدم، هر چه داشتم برای معالجه فروختم؛ اما فایده ای نکرد، فقط همین متاع مانده بود که گفتم این را بفروشند یا خوب می شوم یا می میرم و از این بیماری خلاص می شوم.(۱)

منبع کتاب هزار و یک حکایت اخلاقی/جلد۱/حکایت ۸۱۴ صفحه ۵۹۵/

شهر نزول کرد. با یکی از غلامان خود به سبیل تفرج به شهر در آمد و در بازارها گذری کرد. ناگاه به دکانی رسید، مردی را دید در دکان نشسته و بساطی پاکیزه گسترده و کتابهای بسیار در پیش خود نهاده. جوان پیش او رفت و سلام کرد و جوابی خوب شنید. پس مدتی نزد وی بنشست و از او سؤال کرد: خواجه چه کار کند؟ مرد گفت: من سخن فروشم. شاهزاده متعجب شد. گفت: متاعی شایسته است؛ اما خریدار نیست. گفت: محتاج در جهان بسیار است. هر کس را سعادت و اقبال همراهی کند، از این متاع من امتناع نکند و به بهایی که بفروشم بخرد. شاهزاده هزار دینار بداد و گفت: مرا سخنی بفروش. مرد حکیم گفت: «زنهار تا در راه در جایی پست فرو نیایی الا در بلندی!» شاهزاده گفت: دیگر بگوی. گفت: این سخن را بها دادی، اگر دیگر خواهی بها ده. شاهزاده با خود گفت: این سهل سخنی(۱) بود؛ اما باشد که سخنی مهم تر از این بگوید. هزار دینار دیگر بداد. گفت: «زینهار تا در امانت خیانت نکنی!» شاهزاده گفت: بگوی.

گفت: سیم ده تا بگویم. گفت: این هزار دیگر بستان. چون زر بستند، گفت: «زینهار تا روز نیک را روز بد ندهی!»

شاهزاده از پیش او بازگشت و با خود گفت: این سخنان مرا به چه کار آید. در این اندیشه برون رفت. خیل او کوچ کرده بودند. بر عقب ایشان بشتافت، دید که ایشان بنه در دامن کوه زده بودند. گفت: هزار دینار داده ام که تا بلندی

بینی بر پستی فرو میای. این سخن بی فایده نباشد. بر بالا فرود آمد. همراهان دیگر کاهلی کردند و

چون روز به آخر رسید ناگاه سیلی عظیم در آمد و رخت و دستور ایشان ببرد و او با خیل به سلامت بماند.

شاهزاده گفت: این سخن باری ده هزار دینار ارزید.

به راه افتادند، به شهری رسیدند. شاهزاده برفت تا مسکنی طلبد و نزول کند. ناگاه آوازها شنید که گفتند:

امیر شهر میگذرد. شاهزاده نگاه کرد، بنده ای دید از بندگان خود که پدرش آن ولایت را به او داده بود. تیز در وی نگریست و او را بشناخت و چون به خیمه ی خود نزول کرد کس فرستاد و شاهزاده را بخواند و پیش او برخاست و گفت: ملک را باید در تصرف آورد و تاج بر سر نهاد تا من پیش تخت کمربندم. شاهزاده گفت: من

از سر این برخاسته(۱) و با غربت عزلت گرفته ام. گفت: اکنون با من موافقت کن تا من به نیابت تو کار سازم.(۲)

شاهزاده همان جا مقام ساخت و ملک بر وی می گشت(۳) تا این که وقتی برای او سفری پیش آمد و به شاهزاده التماس کرد که پیوسته از احوال خانه ی من تفحص کن تا من مراجعت نمایم.

روزی در سرای امارت نشسته بود، زن امیر ولایت در بام بود و به او می نگریست. چون شاهزاده جمالی لایق داشت، زن امیر شیفته ی او شد و به خدمت او رقعه ها نوشت و او را به سوی

خود دعوت کرد. اگرچه میل طبیعی داعی قبول شهوت آمد(۱)، اما با خود گفت: هزار دینار داده ام که در امانت خیانت نکنم. زن چون از وصال او نومید شد، تهدیدها نوشت و گفت: اگر با من سر در نیاری(۲)، دمار از نهاد تو بر آرم. شاهزاده التفات نکرد. وقتی امیر ولایت برسید و زن را بدید، زن به وی گفت: تو مرا به کسی سپردی که چند بار پیغام داد و مرا به خدمت دعوت کرد و من امتناع کردم، او گفت: اگر با من نسازی شوهر تو را هلاک میکنم. آن گاه چندان از این نوع بگفت که آتش غضب او را شعله ور ساخت. در حال رقعه ای نوشت و گفت: نزد کوتوال حصار ببر و جواب آن بیار و باید که به نفس خود بدان قیام نمایی(۳)، شاهزاده آن را گرفت و روی به قلعه آورد. در راه جماعتی از دوستان را دید که به عشرت مشغول بودند. چون او را بدیدند پیش او آمدند و ملاطفت در میان آوردند که با ما موافقت کن.

او گفت: مرا به مهمی فرستاده اند و رقعه ای داده اند تا به کوتوال حصار برم. کلی (کچل) بود که میان زن امیر و شاهزاده واسطه بود. آن کل حاضر بود، گفت: اگر خداوند این رقعه به من دهد، من به احتیاط بروم و جواب باز آورم. شاهزاده اندیشید که «هزار دینار داده ام و این آموخته ام که روز نیک را به روز بد مده.» از

اسب پایین آمد و نامه را به کل داد و خود به نشاط مشغول شد. کل برفت و نامه برسانید. کوتوال در حال سر کل ببرید و خدمت امیر فرستاد. امیر چون سر کل بدید، تعجب کرد و گفت: شاید در این سری از اسرار الهی است. تفحص کرد و شاهزاده را بخواند و حال پرسید. شاهزاده سوگند یاد کرد و نوشته های زن را به وی داد و گفت: من بیگناهم کل واسطه ی این کار بود که سزای خود بیافت.

معلوم شد که هر یک از این کلمات چون گوهرهای شب افروز می ارزد و هیچ کس بر خریدن حکمت زیان نمی کند و مرد عاقل آن است که سخن حکمت به جان و دل قبول کند و استماع نماید تا سعادت دو جهان یابد!(۱)

منبع کتاب هزار و یک حکایت اخلاقی/جلد۱/حکایت ۸۳۶ صفحه ۶۱۱/

میگویند این است. صواب آن بود که برگیرم که سبب توانگری من خواهد بود. پس چون آن را برگرفت، عظیم بزرگ بود. مرد متحیر شد که این چه چیز است و به مساس دست آن را معلوم نشد(۱). زبان بر آن جا نهاد تا مگر به حش ذوق(۲) معلوم گردد. چون بدید که تختهای نمک بود آن را به جایگاه باز بنهاد و از آن زر هیچ برنگرفت و باز گشت و برفت.

روز دیگر به ملک مؤید إنها کردند (خبر رساندند) که دوش (دیشب) بر خزانه زدهاند و به سر زر رفته؛ اما هیچ نبرده اند. ملک در شهر ندا فرمود که هر کس این کار کرده است از خط (مجازات) ما در امان است باید بیاید و بگوید که چون بر زر قادر شده بود چرا هیچ برنداشت؟ چون از منادی چنان شنید، آن جوان خدمت ملک مؤید رفت و گفت: این کار من کرده ام به تنها. ملک مؤید گفت: چرا زر نبردی؟ گفت: چیزی دیدم در آن جا سپید و روشن، گمان بردم که مگر گوهر شب چراغ است. چون معلوم شد، نمک بود، با خود گفتم: چون نمک شاه چشیدم، حق این گزاردن در مذهب مردی و مروت واجب بود، به قلیل و کثیر تعلق نساختم(۳) و از آن درگذشتم!

ملک مؤید چون این سخن از مرد بشنید، او را محمدت (آفرین) گفت و سپهسالای درگاه خود به او داد و از معاریف (افراد سرشناس) شهر نیشابور شد!(۴)

منبع کتاب هزار و یک حکایت اخلاقی/جلد۱/حکایت

۸۵۲ صفحه ۶۲۶/

تو را از نزدیک ببینم؛ ولی از تو چیزی دیدم که بی میل شدم.

پرسید: چه دیدی؟ گفتم: از نانوا دو گرده نان و از میوه فروش دو انار دزدیدی. پرسید: تو کیستی؟ پاسخ دادم: مردی از اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله از وطنم سؤال کرد، گفتم: مدینه است. گفت: شاید تو جعفر بن محمد بن علی بن الحسین علیه السلام هستی؟ جواب دادم: آری. گفت: این نسبت برای تو چه سودی دارد که جاهلی و علم جدت را واگذاشته ای؟ پرسیدم: از چه رو؟ گفت: زیرا از قرآن اطلاع نداری، خداوند می فرماید: «هر کس کار نیکی انجام دهد ده برابر پاداش می گیرد و کسی که کار زشتی انجام دهد مطابق همان کیفر را می بیند!»(۱)

من دونان و دو انار دزدیدم در این صورت چهار گناه کرده ام؛ ولی چون آنها را انفاق کردم و به آن مریض دادم به دلیل همان آیه، چهل حسنه دارم. وقتی چهار از چهل کسر شود، سی و شش حسنه ی دیگر طبکار می شوم، به او گفتم: مادرت به عزایت بنشیند؛ تو نسبت به کتاب خدا جاهل هستی؛ زیرا خداوند می فرماید:

«همانا خداوند از پرهیزکاران قبول می کند.»(۲) تو دو نان و دو انار دزدیدی و چهار گناه کردی و چون بدون اجازه ی صاحبش به دیگری دادی، چهار گناه دیگر نیز به آن اضافه شد. پس نگاهی دقیق به من کرد و او را گذاشتم و رد شدم.(۳)

منبع کتاب هزار و یک حکایت اخلاقی/جلد۱/حکایت ۹۱۷ صفحه ۶۶۱/

از اصحاب و تربیت شدگان مکتب حضرت امیرالمومنین علیه السلام است.

روزی برادر زاده صعصعه نزد وی آمد و از دل درد سختی که داشت شکایت کرد.

صعصعه به او گفت: «ای برادر زاده ! من هم چون تو بنده ضعیفی هستم، چرا شکایت درد خود را نزد کسی که شافی و مداوا کننده هر دردی هست نمی بری؟ آیا هیچ میدانی من سی سال است یک چشم خود را از دست داده ام و هنوز به هیچکس حتی به زنم هم نگفته ام؟!»(۱)

منبع اخلاق و احکام در داستان های شهید دستغیب/صفحه ۲۸۷

زبان ها جاری سازید. من برای خدا این کار را انجام داده ام و از دیگران انتظاری ندارم.»(۱)

منبع اخلاق و احکام در داستان های شهید دستغیب/صفحه ۳۱۴تا۳۱۵/

جان، شما چرا با این پاکی و عصمت و طهارت چنین ناله سر می دهید. آقا، شفاعت از آن جد شما پیامبر اکرم و از آن خاندان شما است. مگر نه این است که آیه تطهیر در شأن شما نازل شده است، دیگر چرا چنین اظهار ندامت می نمائید ؟ »

امام علیه السلام فرمود: «آیا مگر نمی دانی خدا بهشت را آفریده است برای هرکس که بندگی کند. هر که تقوی داشته باشد، رستگار است؛ هر چند غلام سیاهی باشد. و جهنم را آفریده است برای هر کس که گناه کنند، هر چند سید قریشی و از شریفترین مردم روی زمین باشد.)

حضرت بدینوسیله به غلامش گوشزد کرد که هر کس متقی تر باشد، خود را در برابر خداوند کوچکتر می پندارد. همچنین سرمشقی برای غلامش تعیین فرمود که نباید به خانواده و قبیله و منصب متکی بود.(۱)

منبع اخلاق و احکام در داستان های شهید دستغیب/صفحه ۳۷۳تا۳۷۴/

» سپس بدون توجه به فرمایش امام صادق علیه السلام، تصمیم خود را عملی ساخت.

آن مرد شرابخوار به یمن رفت و پول اسماعیل را خرج کرد و دیگر به مدینه بازنگشت.

مدتی بعد، موسم حج فرا رسید و اسماعیل همراه پدرش امام صادق علیه السلام به مکه مشرف شد.

روزی در حال طواف از خدا خواست: «خدایا، از تو می خواهم مالی را که از دستم رفته، به من باز گردانی و اجر و ثواب این حالت را به من عنایت کنی.»

و امام علیه السلام در همان حال به او رسید و فرمود: «به خدا سوگند که تو بر خدا حقی نداری و در برابر مالی که از تو تلف شده است، اجر و ثوابی به تو نخواهد رسید؛ زیرا تو به کسی اعتماد کردی که به تو گفته بودند او شرابخوار است.»(۱)

منبع اخلاق و احکام در داستان های شهید دستغیب/صفحه ۵۱۰تا۵۱۱/

«ای شیخ، از خدا شرم نمیکنی؟» چون ابومحمد علت را سؤال کرد، فرمود: «از تو خواستند به نیابت از امام زمانت حج به جای آوری و تو آن پول را به کسی دادی که شراب خوار و فاسق است. آیا نمی ترسی که به علت این عمل چشم تو کور شود.» و سپس اشاره به چشم ابومحمد نمود.

ابومحمد بسیار خجالت زده شد و چون به خود آمد، هر چه جستجو کرد، آن آقا را نیافت.

حدود چهل روز بعد، همان چشم اش بیماری پیدا کرد و بعد نابینا شد.(۱)

منبع اخلاق و احکام در داستان های شهید دستغیب/صفحه ۵۵۸ تا ۵۵۹/

را فروخته ام !»

راستی چه شیرین است سخن «بهلول »، به «هارون»، آنگاه که از طرف خلیفه غذایی برایش هدیه بردند و آن را رد کرد و به خدمتکاران خلیفه گفت: «این طعام را زودتر به نزد خلیفه باز گردانید. »

و چون پافشاری خدمتکاران را دید، به سگ هایی که در آن حوالی پرسه می زدند، اشاره کرد و چنین گفت: «غذا را جلوی آنها بگذارید تا بخورند.»

خدمتگزاران در آن لحظه سخت برآشفتند و گفتند: «به تحفه خلیفه توهین میکنی ؟»

بهلول دهانش را نزدیک آنان برد و گفت: «آهسته سخن بگوئید، زیرا اگر سگ ها بفهمند که این طعام، تحفه خلیفه است، آنها هم نخواهند خورد!(۱)»

منبع اخلاق و احکام در داستان های شهید دستغیب/صفحه ۶۰۴تا۶۰۵/

دستم بود و کنار مغازه های مردم نگهبانی میدادم. در این هنگام چند انگشتر طلا را کنار مغازه ای یافتم.

در آن مجلس، دانشمند حکیمی از او پرسید: تو روزی چقدر مزد می گیری؟ گفت:

پنج عباسی (معادل یک ریال).

عالم گفت: می خواستی این انگشترها را به بازار بغداد و یا اسلامبول ببری و به قیمت گزاف بفروشی و دارای ثروت کلان گردی؟!

گفت: من این انگشترها را به این جا آوردم تا به صاحبش که ارمنی است بدهم، چون در غیر اینصورت در روز قیامت، حضرت عیسی علیه السلام به پیامبر اسلام عرض می کرد: فردی از امت تو، انگشترهای شخصی از امت مرا یافت و به او باز نگرداند، آن وقت پیامبر در نزد وی شرمنده می شد. لذا من برای حفظ آبروی پیامبرم، تصمیم گرفتم که انگشترها را به صاحبش بازگردانم.

حاضران از طرز تفکر نگهبان پاک دل و با صفا، تحت تأثیر قرار گرفتند و او را تحسین و تشویق نمودند.(۱)

منبع داستان دوستان/صفحه ۴۲تا۴۳/

که خون های شما و اموال شما مسلمین مانند احترام این روز در این ماه و در این مکه، احترام دارد تا روزی که خدا را ملاقات کنید، و در آن روز (قیامت) خدا از اعمال شما بازخواست کند، آگاه باشید. آیا وظیفه خود را ابلاغ کردم؟

۔ آری.

– خدایا شاهد باش، سپس فرمود: ای مردم! بدانید هر کس که در نزد او امانتی هست، آن را به صاحبش برگرداند، خون و مال مسلمان حلال نیست مگر با رضایت خودش، به خودتان ستم نکنید و بعد از من روش کفار را پیشه نسازید(۱).

منبع داستان دوستان/ص ۱۷۴تا۱۷۵/

محمد حسن قزوینی، فدک).(۱) شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج ۴، ص ۷۸.

۱، ص ۶۷

دوران خلافتش، او را قاضی منطقه ای قرار داد، ولی پس از مدتی، علی او را از مقام قضاوت عزل کرد.

او به حضور علی علیه السلام آمد و پرسید: چرا مرا از مقام قضاوت عزل کردی، آیا از من خیانت و انحرافی دیدی؟!

امیر مؤمنان علی علیه السلام در پاسخ او فرمود: نه، در تو خیانتی ندیدم، ولکن صَوتُک یَعلو صَوتَ الخَصمَین، ولی هنگام قضاوت، صدای تو بلندتر از صدای دونفری است که برای قضاوت (بین اختلاف و نزاع خود) به حضور تو آمده اند.(۱)

یعنی قاضی نباید آن چنان بلند سخن بگوید که صدایش بلندتر از صدای متهمین باشد، تا مبادا یک نوع تحمیل و هراس بر آنها وارد گردد، و در نتیجه آنها در گفتار خود در تنگنا قرار گیرند.

آری تنها به این جهت تو را از مقام قضاوت، عزل کردم!

منبع داستان دوستان/ص ۴۳۷/

همواره وفادار و نگهبان من و حافظ ناموس من می باشد، ولی دوستم به من خیانت می نماید.(۱)

منبع داستان دوستان/ص ۶۸۷تا۶۸۸/

مالکی، درباره سرآغاز پیدایش این بدعت چنین می نویسد:

وقت نماز صبح بود، اذان گوی خلیفه دوم، نزد او آمد تا او را از وقت نماز صبح آگاه سازد، دید او خوابیده است. برای بیدار کردن خلیفه، فریاد زد: الصلاه خیر من النوم. عمر از خواب بیدار شد و از این جمله خوشش آمد و دستور داد آن را داخل اذان کنند و در اذان صبح بگویند، در حالی که دهها روایت از اهل تسنن، تصریح دارند که جمله فوق در عصر پیامبر نبوده است!(۱)

منبع داستان دوستان/صفحه ۸۸۵ تا ۸۸۶

بستان. مرد در نگرید و کیسه ی زر خود به دست طرار دید، گفت: تو کیستی؟ گفت:

من مردی طارم و کیسه بر. خواجه گفت: من زر به تو داده ام، چرا نبردی؟ گفت: اگر به صنعت خود(۱) بردمی، یک درم به تو ندادمی؛ اما به امانت به من سپرده بودی و در امانت خیانت کردن روا نبود!(۲)

منبع هزار و یک حکایت اخلاقی دفتر دوم/حکایت ۲۲۱ صفحه ۲۱۰/

شیخ یوسف را در محله ی باده فروشان پیدا کرد.

همین که وارد اتاق شد در یک طرف شیخ، بچه ای زیبا و خوش اندام و در طرف دیگر او جامی پر از شراب مشاهده کرد، بر حیرت و تعجب ابوعثمان افزوده شد، از شیخ سؤال کرد: علت انتخاب منزل در چنین محلی چیست؟ زیرا هیچ مناسبتی با مقام شما ندارد. شیخ گفت: این خانه ها متعلق به دوستان و بستگان ما بود، یکی از ستمکاران از آنها خرید و به این کارها اختصاص داد؛ ولی هیچ کس خانهی مرا نخرید. سپس از آن پسرک زیبا و شیشه ی شراب پرسید. شیخ یوسف گفت: این پسر، فرزند واقعی من است و داخل شیشه چیزی جز سرکه نیست. ابو عثمان پرسید: پس چرا با مردم طوری رفتار می کنید که نسبت به مقام شما سوء ظن پیدا کنند و به شما تهمت بزنند؟

شیخ یوسف گفت: برای این که مردم مرا به امانت داری و خوبی نشناسند و کنیزهای خود را به رسم امانت به من نسپارند، در این صورت من هم عاشق آنها نمی شوم و در این دلباختگی نمی سوزم. ابوعثمان از شنیدن این سخن، به شدت گریست و درد خویش را نزد او درمان کرد.(۱)

منبع هزار و یک حکایت اخلاقی دفتر دوم/حکایت ۲۲۲صفحه ۲۱۰تا۲۱۱/

گشتاسب را بر مصادره رعیت تحریض می کرد و ظلم را در نظر او جلوه میداد و می گفت: انتظام امور مملکت به خزانه است و باید ملت فقیر باشند تا تابع گردند.

خود هم مال زیاد جمع کرد و با گشتاسب از در دشمنی برآمد. گشتاسب به خزانه رفت و مالی ندید تا حقوق کارمندان را بدهد و شهرها را خراب و مردم را پریشان دید و متحیر شد.

دلتنگ و تنها به صحرا رفت. ناگاه نظرش به گوسفندانی افتاد، به آن جا رفت و دید گوسفندان خواب هستند و سگی بر دار است، تعجب کرد!

چوپان را خواست و علت بردار شدن سگ را پرسید. گفت: این سگ امین بود، مدتی او را پروردم و در محافظت گوسفندان به او اعتماد کردم. بعد از مدتی او با ماده گرگی دوست شد و با او جمع شد. چون شب می شد ماده گرگ گوسفندی را می گرفت و با هم می خورند.

روزی در گوسفندان کمبود و تلف مشاهده شد و پس از جست و جو، به خیانت سگ پی بردم؛ از این رو سگ را بر دار کردم تا معلوم شود جزای خیانت و عاقبت بدکردار، شکنجه و عذاب است.

گشتاسب چون این جریان را شنید به خود باز آمد و گفت: رعیت همانند گوسفندان و من مانند چوپان، باید حال مردم را تفحص کنم تا علت نقصان پیدا شود.

آن گاه به بارگاهش آمد و لیست زندانیان را طلب کرد و معلوم شد وزیر ( راست روشن) آنها را حبس کرده و همه مشکلات از او است. پس او را بر دار کرد و گفت: ما به نام

او فریفته شدیم.

کم کم مملکت آباد و تدارک کار گذشته کرد و در کار اسیران اهتمام داشت و دیگر به هیچ کس اعتماد نمی کرد.(۱)

منبع هزار و یک حکایت اخلاقی دفتر دوم/حکایت ۲۲۳ صفحه ۲۱۱تا۲۱۲/

که او را کاری فرموده ایم، چون او را به شهر رسانی، باز گرد و آن همیان به وی باز داد و او را به شهر رسانید و برکات آن امانت داری بود که او از این کار بازگشت.(۱)

منبع هزار و یک حکایت اخلاقی دفتر دوم/حکایت ۲۲۴ صفحه ۲۱۲تا۲۱۳/

هزار دینار به وی تسلیم کرد، و هیچ حجت(۱) نخواست. چون آن سرهنگ به روم رفت، در آن جا شهید شد. بازرگان از این وقوف یافت، گفت: ای پسر! حال من در دست تنگی و حیرت به حد کمال رسید و چندین مال در دست تو است، اگر قدری از این مال در نفقه ی خود کنیم و آن را بر خود وام دانیم، چون آن را طالبی معین نیست، چه زیان دارد!(۲) پسر گفت:

این حال تو از خیانت بد شده است. اگر جان من برآید، من در این خیانت نکنم.

چون مدتی بر آمد و حال فرزندان(۳) سرهنگ بد شد، نزدیک پسر بازرگان آمدند و از وی التماس کردند تا به جهت ایشان سوی عبد الملک قصه۷** نویسد و از وی چیزی خواهد. چون آن قصه به عبد الملک دادند، گفت: هر کس که کشته شود، نام او از بیت المال حذف می شود. نومید بازگشتند. پسر بازرگان حال نومیدی ایشان بدید و گفت: بدانید که پدر شما به نزدیک من ودیعتی نهاده است و مرا ده – یازده(۴) وصیت کرده است و گفت: هر گاه حال فرزندان من بد شد، تو این زرها به ایشان رسان و من تا این غایت تصرف نکرده ام آن مال همچنان

به مهر نهاده است و چون احتیاج شما معلوم شد، آن را به شما باز رسانم

و اگر آنچه وصیت کرده است برسانید منت دارم و اگر امتناع کنید، با شما خصومت نکنم.

ایشان به غایت شاد شدند و گفتند: همان طور که پدر وصیت کرده به تو دهیم و آن را مضاعف کنیم. پس آن را بیاورد و نزد ایشان بنهاد. از آن، دو هزار دینار به وی دادند و باقی در تصرف خود آوردند و حال ایشان منظم شد تا وقتی خلیفه را از حال آن فرزندان باد آمد و پرسید که حال فرزندان سرهنگ چیست؟ گفتند: حال ایشان منتظم است. خلیفه گفت:

ایشان قصه به من نوشته بودند و حال عجز خود کرده بودند. پس بفرمود تا ایشان را حاضر آوردند و از حال ایشان سؤال کرد. ایشان صورت حال خود تقریر کردند. خلیفه گفت: او را تا این حد است که شخصی کشته شده باشد و آن را خصمی و طالبی نباشد و او آن مال باز رساند. این چنین کس مستحق تربیت ها است. پس پسر بازرگان را بخواند و تشریفی فاخر بدو داد و خزینه داری به وی تفویض کرد و حال او به سبب امانت به این جا رسید که در بغداد هیچ کس را ثروت بیش از او نبود، به تحقیق قول نبوی : ألأمانه تجر الرزق [امانت، باعث جلب رزق و روزی است] (۱)

منبع هزار و یک حکایت اخلاقی دفتر دوم/حکایت ۲۲۶ صفحه ۲۱۴تا۲۱۵/

خدمت پدر خود امام صادق علیه السلام بودم، یکی از دوستان ما وارد شد و گفت: شخصی پشت در ایستاده و اجازه ی ورود می خواهد. امام صادق علیه السلام به من فرمود: نگاه کن ببین چه کسی است. وقتی رفتم شتران زیادی را که حامل صندوق هایی بودند مشاهده کردم، شخصی نیز سوار اسب بود، به او گفتم: تو کیستی؟ گفت: مردی از هندم و می خواهم خدمت امام جعفر بن محمد شرفیاب شوم، بازگشتم و به عرض ایشان رساندم. حضرت فرمود: به این خائن ناپاک اجازه ورود ندهید. آنها مدت مدیدی در همان جا اقامت کردند تا این که یزید بن سلیمان و محمد بن سلمان واسطه شدند و برای آنها اجازه ی ورود گرفتند، وقتی مرد هندی وارد شد، دو زانو نشست و گفت: امام به سلامت باد، مردی از هندم و پادشاه هند مرا با هدایایی خدمت شما فرستاده است، اکنون مدتی است که به ما اجازه ی ورود ندادید، آیا فرزندان پیامبر چنین می کنند؟ پدرم سر خود را پایین انداخت و فرمود: علت آن را خواهی فهمید.(۱)

موسی بن جعفر فرمود: پدرم دستور داد نامه ی او را بگیرم و باز کنم. پادشاه هند پس از سلام نوشته بود: من به برکت شما هدایت یافته ام، مدتی پیش برایم کنیز بسیار زیبایی هدیه آورده بودند، هیچ کس را شایسته ی آن کنیز نیافتم؛ از این رو او را با مقداری لباس و زیور و عطر تقدیم شما کردم و از میان ساکنان هند، هزار نفر را که صلاحیت امانت داری داشتند انتخاب کردم، سپس از آن

هزار نفر صد نفر و از آن صد نفر، ده نفر و از آن ده نفر، یکی را به نام میزاب بن خباب برگزیدم و او را همراه آن کنیز نزد شما فرستادم. حضرت فرمود: ای خیانتکار! برگرد. هرگز امانتی را که به آن خیانت کرده ای، قبول نمی کنم. مرد هندی سوگند یاد کرد که خیانت نکرده ام. پدرم فرمود: اگر لباس تو به کارت گواهی بدهد، مسلمان می شوی؟ گفت: مرا از این کار معاف دار. ایشان فرمودند: پس کاری که کرده ای، برای پادشاه هند بنویس.

مرد هندی گفت: اگر شما چیزی در این خصوص می دانی بنویس. پوستینی بر دوش او بود، حضرت فرمود: آن را بینداز. در این هنگام پدرم حرکت کرد و پس از خواندن دو رکعت نماز سر به سجده گذاشت، شنیدم در سجده می گفت: «اللهم إنی أسألک بمعاقد العز من عرشک و منتهی الرحمه ان تصلی علی محمد و آل محمد عبدک و رسولک و امینک فی خلقک و ان تاذن لفرو هذا الهندی ان ینطق بلسان عربی بین یسمعه من فی المجلس من اولیائنا لیکون ذلک عندهم آیه من آیات اهل البیت فیزدادوا ایمانا مع ایمانهم»

مجلس حضور دارند آن را بشنوند تا این مطلب نزد آنان آیت و معجزه ای از معجزات اهل بیت(علیهم السلام) باشد و باعث شود که ایمان شان زیادتر گردد.

ولی هندی با وحشت تمام التماس می کرد. حضرت فرمود: اگر مسلمان شوی، کنیز را نیز به تو می دهم؛ ولی او نپذیرفت. در پایان، حضرت هدیه را قبول و کنیز را رد کرد، آن مرد نیز به هند بازگشت، پس از یک ماه نامه ای از طرف پادشاه هند رسید، او بعد از عرض ارادت نوشته بود: کنیزی را با هدایایی خدمت شما فرستادم؛ ولی آنچه ارزشی نداشت، پذیرفتید و کنیز را قبول نکردید. این کار، مرا نگران کرد و با خود گفتم: فرزندان انبیا دارای هوش خدادادی اند؛ از این رو احتمال دادم آن مرد به کنیز خیانت کرده باشد؛ پس به آن مرد گفتم که نامه ای از طرف شما رسیده و در آن نوشته شده که به آن کنیز خیانت کرده ای و سوگند خوردم که جز راستی چیز دیگری او را نجات نخواهد داد. او نیز داستان خیانت خود را شرح داد و داستان پوستین را که بسیار حیرت انگیز بود، بیان کرد. کنیز را خواستم، او نیز اعتراف کرد، آن گاه دستور دادم هر دو را گردن زدند. اکنون به یگانگی خدا و رسالت خاتم انبیاء گواهی میدهم و به عرض می رسانم که خود نیز از پی این نامه خواهم آمد.

موسی بن جعفر علیه السلام فرمود: طولی نکشید که پادشاه، تاج و تخت را رها کرد و به مدینه آمد و مسلمان شد.(۱)

عرض میکنم: نتیجه ی اخلاقی حکایت فوق عبارت است از: ۱. در امان نبودن هیچ کس از شر نفس اماره جز معصومین(علیهم

السلام). ۲. طبع بلند امام صادق(علیه السلام) (همانند سایر معصومین بزرگوار علیهم السلام) در نپذیرفتن کنیز زیبایی که به آن خیانت شده بود. ۳. آشکار شدن خیانت و نادرستی پس از گذشت زمانی و رسوا کردن صاحبش. ۴. مستجاب الدعوه بودن معصومین(علیهم السلام). ۵. هم سنخ بودن کرامت معجزه آسای حضرت – در تجسم بخشیدن به پوستین – با مخاطب هندی. ۶. معصومین(علیهم السلام) هر کار خارق العاده و معجزه آسایی که انجام می دهند، به اذن پروردگار است و از خودشان قدرت مستقلی ندارند. (به دلیل آیه ی ۱۱۰ سوره مائده)

منبع هزار و یک حکایت اخلاقی دفتر دوم/حکایت ۲۳۱ صفحه۲۲۰ تا۲۲۲/

شما هم موظف هستید آن را در اختیار دیگران قرار دهید.(۱)

منبع هزار و یک حکایت اخلاقی دفتر دوم/حکایت ۲۳۳ صفحه ۲۲۳/

به تو بدهم.

گفتم: نه، دلم می خواهد به مکه بروم؛ از این رو مایل بودم ابتدا امانت شما را باز گردانم.

بعد از آن به مکه رفتم. پس از انجام اعمال حج به مدینه بازگشتم و به همراه عده ای خدمت امام صادق رسیدم. چون من جوان و کم سن و سالی بودم در آخر مجلس نشستم. هر یک از مردم سؤالی می کردند و حضرت جواب می دادند. همین که مجلس خلوت شد، نزدیک رفتم. امام فرمود: کاری داشتی؟ عرض کردم: فدایت شوم! من عبدالرحمن بن سیابه هستم. فرمود: حال پدرت چگونه است؟

عرض کردم: از دنیا رفت. امام صادق علیه السلام خیلی افسرده شد و برای او طلب رحمت کرد و سپس فرمود: آیا از مال دنیا به جای گذاشته است؟ گفتم: نه، چیزی از خود به جای نگذاشته است. فرمود: پس چگونه به حج رفتی؟ من داستان رفیق پدرم و هزار درهم را که من داده بودم، به عرض حضرت رساندم. امام علیه السلام مهلت نداد سخنم را تمام کنم. در میان سخنم پرسید: هزار درهم پول آن مرد را چه کردی؟ عرض کردم: به صاحبش برگرداندم.

فرمود: آفرین! کار خوبی کردی. آن گاه فرمود: می خواهی تو را سفارش و نصیحتی کنم؟ عرض کردم: آری! فرمود: علیک بصدق الحدیث و أداء الأمانه؛ «همواره راستگو و امانتدار باش» اگر به این وصیت عمل کنی، در اموال مردم شریک خواهی شد. در این هنگام میان انگشتان خود را جمع کرد و فرمود: این چنین شریک آنها می شوی.

عبد الرحمن می گوید: من سفارش آن حضرت را مراعات نموده و عمل کردم. در نتیجه وضع مالی ام

خوب شد و به جایی رسید که در یک سال سیصد هزار درهم زکات پرداخت کردم.(۱)

منبع هزار و یک حکایت اخلاقی دفتر دوم/حکایت ۲۳۴ صفحه ۲۲۳تا۲۲۴/

و نادان بود چون بر خود ستم کرد و قدر این مقام والا را ندانسته).(۱)اخلاق از نظر همزیستی و ارزش های انسانی، ص ۲۹۴؛ به نقل از: جوامع الحکایات، ص ۲۵۵.

به موقع در پای درس من حاضر می شد و خوب گوش می داد. یک روز وقتی او را در پای درس دیدم، پیش خود فکر کردم که این پینه دوز چرا وقت خود را ضایع می کند، او که چیزی از این درس نمی فهمد، برای چه در درس شرکت می کند.

فردای آن روز که برای درس آمد و من شروع کردم به گفتن درس، دیدم این پینه دوز اشکالی مطرح کرد، من پاسخ دادم، دوباره اشکال کرد و ایرادهای درست می گرفت و من جواب می دادم. معلوم شد که پینه دوز عادی نیست، بلکه عالمی برجسته و ملا است، من از او خوشم آمد و خواهش کردم که یک روز نهار مهمان ما باشد. گفت: قبول میکنم، ولی به این شرط که در این مهمانی چیزی بر غذای هر روز خود اضافه نکنید.

من نیز قبول کردم، قرار شد روز جمعه نهار تشریف بیاورد و ما معمولا نان با پیاز می خوردیم. اتفاقا روز جمعه فراموش کردم که ایشان تشریف می آورند، برای نهار همان نان و پیاز را داشتیم، ناگاه ایشان تشریف آوردند و من خجالت کشیدم که نان و پیاز بیاورم، مقداری پول امانت پیش من بود که قرار بود به ایران آورده و به کسی برگردانم و صاحبش اجازه ی تصرف در آن را به من داده بود، مقداری از آن پول را برداشتم و دو سیخ کباب خریده، میان سفره نهادم و هر چه تعارف کردم آن مرد دست به کباب نزد و تنها با نان و پیاز نهار خورد و گفت: مگر با شما شرط نکردم که چیزی بر نهار هر روز اضافه نکنی، چرا از پول امانت بردی و کباب خریدی؟

آن مرد این را گفت و رفت و من تعجب کردم که این مرد از کجا فهمید که من با پول امانتی کباب خریده ام. فردا که برای درس آمدم، خواستم ابتدا به در دکان او رفته و از او عذرخواهی کنم، هر چه در اطراف مسجد نگاه کردم نه دکانی بود و نه پینه دوز، هر چه پرسیدم چنین کسی در چنین دکانی این جا بود، گفتند چنین کسی را ما نمی شناسیم و دیگر او را ندیدم. معلوم شد که ما مراقب داریم که کارها و مخارج ما را زیر نظر دارند.(۱)

منبع هزار و یک حکایت اخلاقی دفتر دوم/حکایت ۹۵۶ صفحه ۷۵۰تا۷۵۱/

تا اگر یک روز در چاه خانه ام نجسی قرار گیرد به مشکل و محذور تطهیر آن دچار نگردم و طبیعی است که اگر فتوایی تحت تأثیر منافع شخصی قرار گیرد، در آن صورت آن فتوا اصالت نخواهد داشت، ولی اگر چاهی در خانه نداشتم بدون شک فتوای من یک فتوای اصیل است؛ زیرا در این صورت در هیچ یک از دو طرف قضیه نجاست آب چاه در هنگام برخورد با نجاست یا عدم آن) مانعی ندارم.(۱)

عرض میکنم: حضرت سجاد(علیه السلام) در دعای هشتم صحیفه ی سجادیه عرض می کند: خداوندا! پناه می برم به تو از این که در علم از روی بی اطلاعی و بر خلاف عقیده سخنی گویم. وقتی دایره ی مرجعیت مرحوم سید عبد الهادی شیرازی وسعت یافت، بارها از خوف خدا گریه کرد و از بیم لغزش قدم یا انحراف قلم یا این که به نام او کارهای خلافی کنند که او خبر ندارد، گریست.

منبع هزار و یک حکایت اخلاقی دفتر دوم/حکایت ۹۵۸ صفحه ۷۵۲/

به تو بفهمانم کسی که این قدر امانت دار نیست که موشی را حفظ کند، چه طور می تواند اسم اعظم را حفظ کند!(۱)

عرض میکنم: عارف بسطامی در جواب شخصی که از او پرسید اسم اعظم کدام است، گفت: تو اسم اصغر به من بنمای تا من اسم اعظم به تو بنمایانم. آن شخص حیران شد، عارف بسطامی گفت:همه ی اسماء حق، عظیم اند.(۲)

منبع هزار و یک حکایت اخلاقی دفتر دوم/حکایت ۹۷۶ صفحه ۷۶۳/

به دست ما سپرده می شود نفع شخصی ببریم (۱).

منبع مردان علم در میدان عمل/ص ۱۵۱تا۱۵۲/

ص ۱۱۷

منبع توحید و نبوت در داستان های شهید دستغیب/ص ۲۸۶تا۲۸۷/

نیز به مردم داده است.

منبع داستان های بحارالانوار جلد۹/صفحه۸۱ تا۸۲/

آری.

عرض کردم: اگر از دشمنان شما بود صحیح بود او را بفریبم.

فرمود: اد الامانه من إئتمنک، و آراد بین النصیحه ولو إلی قاتل الحسین: امانتی را از هر کس گرفته ای اگر چه قاتل حضرت حسین باشد، به او برگردان و همچنین هر کس امید خیرخواهی از تو دارد به او خیانت نکن.(۱)

منبع داستان های بحارالانوار جلد۱۰/ص ۱۵۴/